شفقت بزدار دا (سرائیکی شاعری اچ غزل گوئی)تے تبصرہ

”سرائیکی شاعری اچ غزل گوئی“ تے فیضؔ بلوچ

اردو ادب دی ترقی پسند تحریک دی شروعات توں وی پہلے سرائیکی دے امام ہفت زبان شاعر روحانی پیشوا حضرت خواجہ غلام فریدؒ ہوراں بلا امتیاز انسانی حقوق سانگے سیاسی، سماجی تے معاشرتی اعتبار نال ہر محاذ تیں قلم دے جہاد اچ مصروفِ عمل نظر آندن۔ فریدنْ سئیں دی سرائیکی کافی دی گھَن گرج موجودہ پاکستان تے بالخصوص جنوبی پنجاب دے مظلوم تے محروم لوکاں دے دلاں دی آواز بنْ کے سامنْے آئی۔ روہ، روہی، تھل دامان ء چ یکساں اپنْی مقبولیت دے جھنڈے گھاڑین آپ ہوراں فرمیندن:

؎آ چنْوں رل یار 

پیلھوں پکیاں وے

ع   گٖئیوں رول راول وچ روہی راوے

؎اپنْی نگری آپ وسا توں 

پٹ انگریزی تھانْے

سرائیکی غزل جتھاں اردو تے فارسی دے کلاسیکل شعراء دی مرہون منت ہے اُتھاں حضرت خواجہ فرید سئیں دی کافی کولوں کافی حد تک کسبِ فیض حاصل کیتس۔ بلکہ میڈٖے ادنیٰ خیال دے مطابق سرائیکی غزل فریدنْ سئیں ہوراں دی کافی دی کُکھ اچوں جٖمی اے۔ فریدنْ دی کافی دا ہک ہک شعر بلکہ ہر ہک مصرعہ فصاحت تے بلاغت دے اعتبار نال مکمل سنیہا ہے تے دور رس نتائج دا حامل پیغام ہے۔ سرائیکی غزل خواجہ سئیں دی کافی دے کہیں شعر کولوں انداز بیان دا سہنْپ گھدے۔ کہیں شعر کولوں سوز وگداز حاصل کیتے تے کہیں شعر کولوں ہجر تے وصل دے مضامین دی ہو بہو کیفیت گھدی ہے۔کہیں کافی کولوں روحانیت تے تصوف دا ادراک پاتے۔ فریدنْ سئیں دی کافی دیاں شعری خصوصیات نال سرائیکی غزل مالا مال تھی کے سخنوراں دے سامنْے آئی۔ حضرت امیر خسروؒ توں گھن کے ولی دکنی تک تقریباً اردو دے ڈٖو درجن صاحب دیوان شعرا کرام گزرین۔ انہاں وچوں کوئی میرؔ،کوئی غالبؔ کائینی۔ میرؔ ولی دکنیؔ دے بارے فرمیندن:

؎؎معشوق جو اپنا تھا

باشندہ دکن کا تھا

ایندے بعد ولی دکنی دے بارے کجھ آکھنْ دی گنجائش کائینی۔ تے غالبؔ میرؔ دے بارے آہدن:

ع    کہتے ہیں اگلے زمانے میں کوئی میرؔ بھی تھا

اے سارا کجھ لکھنْ دا مطلب اے ہے جو خواجہ فرید دی کافی تے سرائیکی غزل آپس اچ لازم و ملزوم ہن۔ خواجہ فرید امر ہے۔ اردوغزل تے ولی دکنی لازم وملزم ہن۔ ولی دکنی امر ہے۔ میرؔ و غالبؔ تے اردو غزل امر ہن۔ہک روایت اے وی ہے جو شاعر مشرق علامہ اقبال فرمائے جو خواجہ غلام فرید دی سرائیکی شاعری کوں سمجھنْ تے پڑھنْ آلے صاحبِ ذوق لوکاں کو ں میڈٖے اشعار یاد کرنْ دی کیا ضرورت ہے۔؟

فیض بلوچ ہوراں اردو غزل دے ریگزار دا چپہ چپہ چھانْ کے سرائیکی غزل کوں وی اُوں ڈگرتیں کامیابی نال گھن آونْ اچ قلبی سکون محسوس کیتے۔ ایں دشوار گزار ریگزار دا پنڈھیرو سڈٖاونْ سوکھا کم نئیں، کافی مشکل ہے، صبرآزما تے پر خطر وی ہے۔ کیوں جو ایں رستے دے مسافر دی واپسی دا کوئی رستہ کائینی۔ اے جی اور موت دی جنگ ہے۔ فیض بلوچ اپنْے شعری مجموعے”تھل واس“ وچ لکھدن:

؎دھرتی باغ بہاراں کر گٖئے سو سو نیر وہا کے جھڑ

تھئے تُرکا تے پاگل وانگوں قوس قزح کھڑ کھلدی ہے

اردو غزل دے گہرے مطالعے توں بعدفیض بلوچ ہوراں سرائیکی غزل دی ایں تریجھی جلد اچ جیڑھی 512 صفحیں تے مشتمل ہے سرائیکی غزل اچ قوس قزح دے سارے نشابر رنگ بھرنْ دی بھرپورکوشش کیتی ہے۔ روایتی غزل توں گھن کے جدائی دی غزل تک، رومانوی غزل توں گھن کے مزاحمتی غزل تے مزاحیہ غزل تک نوکیلے کنڈیں سمیت پھلیں دا گلدستہ قارئین دی خدمت اقدس اچ پیش کرڈٖتا گٖئے۔

فیض بلوچ دی سرائیکی غزل دی پہلی جلد اچ 197شعراء دا خوب صورت غزلیہ کلام شامل ہے۔  تے ڈٖوجھی جلد اچ 204 شعراء  شامل ہن جیندے 512صفحیاں تے سرائیکی غزل دا احاطہ کیتا گٖئے۔ جڈٖاں جو ایہ تریجھی جلدوی 512صفحیاں تے مشتمل ہے جیندے وچ 289شعراء دا کلام شامل کر کے غزل دے ارتقاء کوں وسعت ڈٖتی گٖئی ہے۔

ملی جُلی اصنافِ شاعری تے کوئی کتاب مرتب کرنْ کوئی مشکل کم نہیں کیوں جو کہیں وی شاعر دا نمونہ کلام جیڑھی صنف اچ مل ونجٖے کم چل ویندے۔مگر فیضؔ بلوچ دا صرف سرائیکی غزل تے اتناں وڈٖا کم اپنْی نوعیت دا نویکلا تے منفرد کم ہے جیڑھا ترائے ضخیم جلداں تے پھیلیا ہوئے ایہ قابل ِستائش تے قابلِ صد تحسین ہے۔آپ دی ایہ ادبی کاوش غزل دا کوہِ ہمالہ سر کرنْ دے مترادف ہے۔انہاں دیاں ایہ تحقیقی کتاباں غزل دی آبرو تے وقار اچ ودھارے دا باعث ہن۔جنہاں کوں کوئی مائی دا لال نظر انداز نہیں کر سگٖدا۔بقول علامہ اقبالؒ۔

؎کوئی قابل ہو تو ہم شانِ کئی دیتے ہیں 

ڈھونڈنے والے کو دنیا بھی نئی دیتے ہیں 

اوئیں تاں تحقیق و تنقید دے حوالے نال ڈھیر ساریاں کتاباں سامنْے آئین۔کہیں شعر کوں تے کہیں شاعر کوں سراہے۔ تے کہیں نقاد و محقق اپنْے ہم خیال دوستاں ادیباں دی آشیر باد حاصل کیتی ہے۔کہیں دانشور مخصوص حالات دے پیشِ نظر اپنْی غرض و غایت سمیت اگٖوان سڈٖاونْ دی خفت مٹائی ہے۔مگر فیضؔ بلوچ جھئیں درویش منش آدمی دا جھوٹی نمود و نمائش تے سرکاری زیبائش و آرائش نال کیا سروکار؟انہاں کلہے سر تے سفر کر کے مخالف ہوائیں دے تھپیڑے برداشت کیتے،دھکے دھوڑے کھادے تے اپنْے ہتھ پیر زخمائے۔کہیں دوست دا شکوہ کرنْ دے بجائے مولا دا شکر گزار بنْنْ اچ سکون محسوس کیتا۔

ہک بٖئی عرض وی پوری ذمہ داری نال دانشور دوستاں دے گوش گزار کر ڈٖیواں جو تحقیق و تنقید دے دشت دے نویں مسافر اندھیری رات اچ ٹٹارے مارنْ دی بجائے سرائیکی غزل دے حوالے نال بالخصوص فیضؔ بلوچ دیاں لکھتاں دا مطالعہ ضرور کرن۔ یکے بعد دیگرے انہاں دیاں کتاباں گہرے مطالعے دیاں متقاضی ہن۔ بھر پور عوامی انداز، سرائیکی وسیب دیاں غماز، ہر قسمی بغض و عناد توں پاک ایہ کتاباں آونْ والے وقتاں دے لکھاریاں واسطے مشعلِ راہ تے سنگِ میل دی حیثیت رکھدین۔

سرائیکی غزل دیاں انہاں جلداں وچ فیضؔ بلوچ ہر غزل گو شاعر دا مختصر تعارف، اوندا جٖم پل، اوندا رابطہ نمبر تے جاہ پتہ لکھ کے نویں پاندھی سانگے منزل تک پُجٖنْ دا رستہ آسان بنْا چھوڑیئے۔

؎؎جوہری بند کیے جاتے ہیں بازارِ سخن

ہم کہاں بیچنے الماس و گُہر جائیں گے

سرائیکی وسیب دی ہمہ گیر شخصیت چٹان نما سپوت، بے تاج بادشاہ، حسبی نسبی، کسبی، مستند قاری سئیں فیض بلوچ کہیں تعارف تے تکلف دے محتاج کائینی۔ استاد الشعراء حضرت اقبال سوکڑی دے سب توں زیادہ کتاباں لکھنْ آلے محنتی، فرض شناس تے قابل قدر شاگرد ہن۔ میڈٖے وڈٖے بھائی جان ہن۔اے چاہ گل والا نور شاہ تلائی تحصیل کوٹ ادو،ضلع مظفر گڑھ دے جٖم پل ہن۔ انھاں کوں ملتان دیاں سرائیکی ادبی تنظیماں کولوں تحریک ملی۔ سرائیکی مجلس، سرائیکی مجلس ادب تے شہباز سرائیکی سنگت دے ماہانہ مشاعریں اچ ملتان سکونت دے دوران باقاعدہ ادبی تربیت حاصل کرنْ آلے فیض بلوچ ہک تناور تے گھاٹے درخت وانگوں پورے وسیب کوں ٹھڈی چھاں عطا کریندے پین۔

اصناف شاعری وچوں مشکل ترین صنف غزل ہے۔ ایندے باوجود اجٖ د ا شاعر اتنا بالغ نظر ہے جو اپنْی شاعری دی ابتدا غزل توں کریندے۔ ہر چند ایں دشت اچ قدم رکھنْ دے بعد سالہا سال لڑکھڑاندا رہ ویندے یا کافی نما غزلاں لکھ کے توانائی خرچ کریندے یا روایتی غزل کوں اپنْی منزل سمجھ گھندے۔ اے وی تھیندے جو اوندی غزل اچ نظم دی چھاپ واضح موجود ہوندی ہے۔ ایجھیں شعراء دا تغزل تک پجٖنْ یا ایں کیفیت کوں سمجھنْ استاد دی رہنمائی توں بغیر کافی اوکھا تھی ویندے۔ ڈھیر سارے ساڈٖے سینئر شعراء دا ایہو حال ہے۔ کجھ شعری مسودے ڈٖیکھنْ دا تے تاثرات لکھنْ دا جڈٖاں وی اتفاق تھئے۔ غلطی نئیں ہوندی غلطانْ ہوندن۔ ہکی غزل اچ ڈٖو ڈٖو ترائے ترائے بحور دااستعمال، غریب الخیالی، ڈھلی بندش، بے وزے مصرعے وغیرہ وغیرہ۔ کوئی رہنمائی کرے اُلٹا گالم گلوچ نال تواضع کیتی ویندی اے۔ جبکہ مولا علیؓ دا فرمان ہے جو ہک لفظ دی وی جئیں اصلاح کیتی اے اوندا احترام تہاڈٖے اُتے واجب ہے۔ کاش ساڈٖے نویں لکھاری ٹھڈے دل نال میڈٖی گزارشات تے عمل کرن۔

فیض بلوچ دی مشاہداتی نگاہ تے علمی وادبی مقام ہر حوالے نال میں کولوں بٖہوں زیادہ ہے۔ اپنْے بارے اتنا آکھساں جو:”من آنم کہ من دانم“

بہر حال فیض بلوچ دی ادب نال جڑت نصف صدی تیں محیط ہے۔ شعر آکھنْ دے نال نال شعر ڈٖیکھنْ، جانچنْ تے سمجھنْ دا انھاں دا یقینا اپنْاں پیمانہ ہے۔ جیکوں نظر انداز نئیں کیتا ونجٖ سگدا۔ میں اپنْے مافی الضمیر دے مطابق کجھ گٖالھیں کیتن کجھ حوالے ڈٖتن۔ میڈٖے قلم توں نکلیے ہوئے لوظ کوئی حرف آخر نئیں بلکہ موقعہ محل دی مناسبت نال اپنْی ذاتی رائے دا اظہار کیتے۔

چھیکڑ تیں میں ارباب اختیارات، اکادمی ادبیات تے او جامعات جتھاں سرائیکی پڑھائی ویندی ہے انھاں کولوں ملتمس ہاں جو فیض بلوچ جھئیں دھرتی ماء نال پیار کرنْ آلے ادیبیں، شاعریں، دانشوریں تے لکھاریں دی ہر ممکن حد تک حوصلہ افزائی کیتی ونجٖے۔ دامے، درمے، سخنے۔ تاں جو ما ء بولی دا ادبی، ثقافتی سرمایہ محفوظ کرنْ اچ زیادہ کولوں زیادہ آسانیاں میسر تھیون۔

 حضرت اقبالؔ سوکڑی دے بقول:

؎وت کوئی منکر ہے رب دی ذات دا 

وت غزل کعبے تے ٹنگنْی پئے گٖئی

بقول فیض بلوچ:

روزی دے غم کنوں جے فرصت ملی کڈٖاہیں 

لکھسوں ضرور سوہنْاں تیڈٖی غزل سجا کے

بقول راقم:

؎غزل میڈٖی دے ہر مصرعے دی سج دھج

تیڈٖی اجرک دے ہک ہک پھل دے وانگوں 

خاکسار:  :پروفیسر شفقتؔ بزدار       

بزدار سٹریٹ،وارڈ نمبر 5محلہ عید گاہ لیہ